Witamina B₁₂, znana także jako kobalamina, to związek niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu. Jej struktura jest wyjątkowo złożona – to najbardziej chemicznie skomplikowana ze wszystkich witamin – a w jej centrum znajduje się atom kobaltu. Pomimo jej ważnej biologicznej roli człowiek nie jest w stanie samodzielnie syntetyzować tej witaminy. Produkcja witaminy B₁₂ zachodzi wyłącznie u niektórych bakterii i archeonów. W praktyce oznacza to, że człowiek może pozyskać ją jedynie poprzez spożycie produktów pochodzenia zwierzęcego lub żywności wzbogacanej, albo suplementacji. Dużo witaminy B12 znajduje się w mięsie, mleku, nabiale, jajach kurzych, rybach i owocach morza. U osób stosujących dietę wegańską konieczne jest stałe monitorowanie poziomu B12, a przede wszystkim prawidłowe zbilansowanie diety i w razie potrzeby włączenie suplementacji.
Spis treści
Funkcje w organizmie
B₁₂ bierze udział w wielu kluczowych procesach metabolicznych. Jest niezbędna do syntezy DNA, wspiera metabolizm tłuszczów i aminokwasów, a także uczestniczy w produkcji czerwonych krwinek i utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Pomaga w tworzeniu osłonek mielinowych, które zabezpieczają włókna nerwowe, umożliwiając prawidłowe przewodzenie impulsów nerwowych.
Wchłanianie i zagrożenia
Wchłanianie witaminy B₁₂ wymaga obecności czynnika wewnętrznego (ang. intrinsic factor IF), białka produkowanego przez komórki okładzinowe żołądka. Dopiero po związaniu z tym białkiem B₁₂ może zostać wchłonięta w końcowym odcinku jelita cienkiego. Zaburzenia tego mechanizmu – czy to z powodu wieku, chorób przewodu pokarmowego, operacji resekcyjnych czy choroby Addisona-Biermera – prowadzą do niedoboru, niezależnie od podaży w diecie.
Objawy niedoboru
Objawy niedoboru witaminy B₁₂ rozwijają się powoli, ponieważ organizm magazynuje ją w wątrobie, czasem na kilka lat. Kiedy jednak zapasy się wyczerpią, pojawiają się poważne konsekwencje. Do najczęstszych należą niedokrwistość megaloblastyczna, przewlekłe zmęczenie, bladość skóry, osłabienie, zawroty głowy, a także objawy neurologiczne – mrowienie, drętwienie kończyn, problemy z równowagą, zaburzenia pamięci i koncentracji. W skrajnych przypadkach może dojść do nieodwracalnych uszkodzeń układu nerwowego.
Diagnostyka i leczenie
Diagnoza opiera się na oznaczeniu poziomu witaminy B₁₂ we krwi. Pierwszą wskazówką mogą być zmiany w morfologii krwi obwodowej. Niedokrwistość makrocytowa (megaloblastyczna) charakteryzuje się zwiększoną objętością krwinek czerwonych (podwyższony wskaźnik MCV) przy obniżonej hemoglobinie. Ponadto krwinki czerwone (erytrocyty) mogą mieć różne kształty i charakterystyczne wtręty w cytoplazmie (ciałka Howella-Jolly’ego, nakrapiania zasadochłonne i inne zmiany). Często towarzyszy temu obniżona liczba leukocytów (krwinki białe) i trombocytów (płytki krwi). Kolejnym etapem jest badanie cytologiczne szpiku kostnego.
W diagnostyce niedoborów witaminy B12 wykonuje się także badania biochemiczne oraz autoimmunologiczne. Autoprzeciwciała występują w niedokrwistości złośliwej (choroba Addisona-Biermera). U niemal 90% pacjentów wykrywane są przeciwciała przeciwko komórkom okładzinowym żołądka, a u około 50% przeciwciała przeciwko czynnikowi wewnętrznemu (dawniej czynnik Castle’a). Innym badaniem jest próba czynnościowa – test wchłaniania witaminy B12 (test Schillinga) z użyciem znakowanej izotopem promieniotwórczym witaminy B12.
Obserwuje się także podwyższone stężenie dehydrogenazy mleczanowej LDH oraz nieznaczny wzrost stężenia bilirubiny jako efekt nieprawidłowej erytropoezy w szpiku i niewielkiego stopnia hemolizy. W celu wykluczenia innej przyczyny niedokrwistości makrocytowej zalecane jest oznaczenie kwasu foliowego.
Witamina B12 odgrywa istotną rolę w metabolizmie homocysteiny oraz kwasu metylomalonowego (MMA). Przy jej niedoborach B12 obserwuje się wzrost stężenia we krwi obu wskaźników. Kwas metylomalonowy uważany jest za wczesny marker niedoborów B12 i narasta jeszcze przed wystąpieniem objawów klinicznych.
Leczenie polega na uzupełnianiu niedoborów witaminy B12. W przypadku niewielkiego obniżenia jej stężenia lub w profilaktykce (np. u wegan) wykorzystuje się suplementy doustne. Przy poważnych zaburzeniach wchłaniania lub zaawansowanych objawach stosuje się zastrzyki domięśniowe – zwykle w formie cyjanokobalaminy lub hydroksykobalaminy.
Suplementacja i profilaktyka
Witamina B₁₂ nie jest toksyczna, a jej nadmiar wydalany jest z moczem, dlatego suplementacja uznawana jest za bezpieczną. Dla osób będących na diecie roślinnej regularne przyjmowanie tej witaminy jest nie tylko zalecane, ale wręcz konieczne.
Gdzie mogę kupić badanie poziomu witaminy B12?
Badanie możesz kupić online w e-sklepie badaj.to lub bezpośrednio w punkcie pobrań badaj.to Laboratoria Medyczne.
Podsumowanie
Witamina B₁₂ pełni w organizmie kluczowe funkcje, a jej niedobór może prowadzić do poważnych, często nieodwracalnych zaburzeń. Warto monitorować jej poziom, zwłaszcza w grupach ryzyka, i nie lekceważyć objawów, które mogą być pierwszym sygnałem niedoboru.
Bibliografia:
- Provan D., Singer C. R. J. I inni: Hematologia kliniczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006
- Dmoszyńska A., Robak T.: Podstawy hematologii. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2008
- Szczeklik A., Gajewski P., Interna Szczeklika mały podręcznik 2024/2025, Medycyna Praktyczna, Kraków 2024
- Anna Starostka-Tatar A., Łabuz-Roszak B.: Niedobór witaminy B12 w praktyce klinicznej. Lekarz POZ, 2023; 5; 279-282
- Sławek J., Araszkiewicz A., Stefańska-Windyga E. i inni: Zaburzenia związane z niedoborem witaminy B12 — diagnostyka i postępowanie. Zalecenia interdyscyplinarnej grupy ekspertów. Pol. Przegl. Neurol 2023;19(2):81-101
