Gruźlica to jedna z tych chorób, które wciąż budzą wiele pytań i emocji. Czy kiedykolwiek zastanawiałeś się, co kryje się za tym terminem? Może słyszałeś o niej w kontekście historii lub jako odległe zagrożenie sprzed lat? Rzeczywistość jest taka, że gruźlica nadal istnieje i może dotknąć każdego z nas.
Spis treści
Co to jest gruźlica?
Gruźlica, znana również jako tuberculosis, to zakaźna choroba wywołana przez bakterie Mycobacterium tuberculosis, które mogą zaatakować różne części ciała, ale najczęściej dotykają układu oddechowego. Stąd wyróżnia się dwie postaci gruźlicy – płucną i pozapłucną. Gruźlica płuc stanowi około 80-90% zachorowań. Postać pozapłucna może atakować m.in. węzły chłonne, układ moczowo-płciowy, układ kostno-stawowy i ośrodkowy układ nerwowy, a także, choć bardzo rzadko, narządy, np. wątrobę.
Prątki te przenoszą się głównie drogą powietrzną, co sprawia, że zakażenie łatwo rozprzestrzenia się wśród ludzi. Główny Inspektorat Sanitarny wskazuje, że w pierwszym półroczu 2023 roku w Polsce potwierdzono 1566 przypadków gruźlicy. W październiku 2022 roku WHO poinformowało, że po raz pierwszy od lat wzrosła na świecie liczba osób zarażonych gruźlicą, w tym tą oporną na leki. Pojawianie się szczepów bakterii opornych na leczenie to ważny problem zdrowotny i istotne wyzwanie epidemiologiczne na całym świecie w celu zapobiegania rozprzestrzeniania się tych szczepów.
Objawy gruźlicy
Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów tej choroby jest uporczywy kaszel, który utrzymuje się przez ponad trzy tygodnie. To sygnał alarmowy, którego nie można ignorować. Warto także zwrócić uwagę na inne symptomy, takie jak utrata masy ciała i przewlekłe zmęczenie.
Dodatkowo występującymi objawami jest ból w klatce piersiowej oraz trudności z oddychaniem. Są to kolejne sygnały ostrzegawcze. W miarę postępu choroby może dojść do krwioplucia, które jest wynikiem uszkodzenia tkanki płucnej przez bakterie.
Kolejnym symptomem, który powinien wzbudzić naszą czujność, jest gorączka o niskim stopniu intensywności pojawiająca się najczęściej w godzinach wieczornych. Towarzyszyć jej mogą nocne poty, które bywają na tyle obfite, że zmuszają do zmiany pościeli. Objawy te często są mylone z przeziębieniem lub grypą.
Jak dochodzi do zakażenia gruźlicą?
Zakażenie prątkami gruźlicy następuje głównie drogą kropelkową. Wystarczy bliski kontakt z osobą, która cierpi na aktywną formę gruźlicy płuc, aby znaleźć się w grupie ryzyka. Osoby chore podczas kaszlu czy kichania uwalniają drobne krople śliny zawierające bakterie Mycobacterium, które mogą pozostawać w powietrzu przez dłuższy czas. Nawet zwykła rozmowa może stać się źródłem zakażenia. Sprawia to, że choroba ta jest szczególnie groźna w miejscach o dużym zagęszczeniu ludzi. W takich okolicznościach łatwo może dojść do sytuacji, gdzie nieświadome osoby stają się nosicielami prątków bez świadomości zagrożenia dla siebie i innych.
Szczególnie narażone na zakażenie gruźlicą są osoby:
- o obniżonej odporności (np.: zakażone wirusem HIV, niedożywione, odwodnione, posiadające przewlekłe choroby),
- dzieci poniżej 5 roku życia,
- z nałogami (alkohol, tytoń),
- przebywające w zatłoczonych miejscach (np.: szkoły, biura i publiczny transport zbiorowy).
Kiedy bakterie dostaną się do organizmu człowieka, najczęściej zasiedlają płuca prowadząc do rozwoju infekcji układu oddechowego. Objawy gruźlicy mogą być niewidoczne przez długi czas lub przypominać inne schorzenia układu oddechowego, co utrudnia szybkie wykrycie zakażenia.
Diagnostyka gruźlicy
Diagnostyka gruźlicy w Polsce opiera się głównie na badaniach obrazowych oraz laboratoryjnych. Rentgen klatki piersiowej to podstawowe narzędzie umożliwiające wykrycie zmian w płucach spowodowanych przez prątki gruźlicy. Obrazowanie pozwala lekarzom ocenić stan układu oddechowego i podjąć dalsze kroki diagnostyczne. Na zdjęciu rentgenowskim mogą być widoczne charakterystyczne zmiany, takie jak zwapnienia, guzki czy kawerny, które wskazują na obecność lub przebytą gruźlicę. Jednakże sam rentgen nie jest wystarczający do postawienia ostatecznej diagnozy.
W przypadku podejrzenia gruźlicy, lekarz zleca dodatkowe badania:
- badanie mikrobiologiczne plwociny (posiew) – w celu wykrycia prątków gruźlicy w wydzielinie z dróg oddechowych,
- testy skórne (próba tuberkulinowa) – służące do oceny reakcji organizmu na antygeny prątków gruźlicy,
- testy krwi (np. test IGRA) – polegają na wykrywaniu uwalnianego interferonu gamma (INFγ, interferon-γ) przez pobudzone antygenami prątka leukocyty krwi obwodowej człowieka. Antygeny są wysoce swoiste i charakterystyczne dla wczesnej fazy zakażenia prątkiem.
- testy genetyczne – polegają na analizie DNA i RNA prątka
- tomografię komputerową (CT) – umożliwiającą dokładniejsze obrazowanie zmian w płucach,
- bronchoskopię – pozwalającą na bezpośrednie badanie dróg oddechowych i pobranie próbek do analizy.
Leczenie gruźlicy
Leczenie gruźlicy to proces wymagający cierpliwości. Kluczowym elementem terapii jest stosowanie odpowiednich antybiotyków przez długi czas, najczęściej od sześciu do dziewięciu miesięcy. Leki te są niezbędne do zwalczania prątków Mycobacterium tuberculosis, które wywołują infekcję układu oddechowego.
W Polsce standardowe leczenie obejmuje kilka rodzajów leków przeciwbakteryjnych, które muszą być przyjmowane regularnie. Ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarza prowadzącego i nieprzerywanie terapii, nawet jeśli objawy choroby ustępują wcześniej. Przerwanie lub nieregularność w zażywaniu leków może prowadzić do rozwoju oporności bakterii na stosowane leki, co znacznie utrudnia dalsze leczenie.
Pacjenci z gruźlicą często pozostają pod stałą kontrolą medyczną w trakcie całego procesu terapeutycznego. Regularne wizyty u specjalistów pozwalają monitorować postępy leczenia oraz reagować na wszelkie potencjalne skutki uboczne leków. Badania laboratoryjne są również wykonywane systematycznie, by upewnić się o skuteczności kuracji.
W przypadku bardziej skomplikowanych przypadków lub kiedy występuje wielolekooporność prątków Mycobacterium tuberculosis, konieczne mogą być dodatkowe środki lecznicze oraz hospitalizacja pacjenta dla zapewnienia intensywnej opieki medycznej.
Profilaktyka i ochrona przed zakażeniem
Zapobieganie rozprzestrzenianiu się gruźlicy to kluczowy element w walce z tą chorobą. W Polsce jednym z najważniejszych środków ochronnych jest szczepienie BCG, które chroni dzieci przed ciężkimi postaciami gruźlicy. To szczepienie jest standardowo podawane noworodkom. Choć nie zapewnia pełnej ochrony przed wszystkimi formami gruźlicy, znacząco zmniejsza ryzyko zachorowania.
Kolejnym istotnym aspektem profilaktyki jest przestrzeganie zasad higieny osobistej, co pomaga ograniczać ryzyko zakażenia prątkami Mycobacterium tuberculosis. Regularne mycie rąk oraz unikanie dotykania twarzy mogą skutecznie redukować możliwość przeniesienia bakterii na drogi oddechowe.
W miejscach publicznych warto zachować ostrożność i unikać bliskiego kontaktu z osobami przejawiającymi objawy infekcji dróg oddechowych, takie jak kaszel czy kichanie. Noszenie maseczek w zatłoczonych przestrzeniach może również stanowić dodatkową warstwę ochronną przed potencjalnym zakażeniem.
Dla osób szczególnie narażonych na kontakt z chorymi na gruźlicę, takich jak pracownicy służby zdrowia lub osoby przebywające w schroniskach dla bezdomnych, zaleca się regularne badania kontrolne w celu wykrycia ewentualnego zakażenia we wczesnym stadium. Dzięki takim środkom można szybko rozpocząć odpowiednie leczenie i zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby.
Podsumowanie
Stosowanie kombinacji szczepień, higienicznych praktyk oraz edukacji społecznej tworzy efektywną barierę przeciwko rozprzestrzenianiu się choroby gruźlicy, której wywoływanie mogą prowadzić poważne konsekwencje zdrowotne zarówno dla jednostek jak i całych społeczności.
Bibliografia:
-
- Romaszko J., KonradaM.: Gruźlica w praktyce lekarza rodzinnego. Forum Medycyny Rodzinnej 2021; tom 15, nr 1, 6–13
- termedia.pl/tag/gruzlica-3399
- Szczeklik A, Gajewski P. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna 2018.
- Augustynowicz-Kopeć E., Demkow U., Grzelewska-Rzymowska I., et al.: Zalecenia Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc dotyczące rozpoznawania, leczenia i zapobiegania gruźlicy u dorosłych i dzieci. Pneumonol Alergol Pol. 2013; 81: 323–379.
- Borkowska D, Ewa Augustynowicz-Kopeć E.: Czy testy IGRA mogą okazać się pomocne w diagnostyce gruźlicy płuc i postaci pozapłucnych? Borgis – Postępy Nauk Medycznych 2015; 4: 289-293
- Ewa Augustynowicz-Kopeć E., Zwolska Z.: Mikrobiologiczna diagnostyka gruźlicy oraz zasady ochrony pacjentów i pracowników przed zakażeniami wywołanymi prątkami gruźlicy. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc i Krajowej Izby Diagnostów Laboratoryjnych. Opracowanie na podstawie wytycznych opublikowanych w Pneumonol. Alergol. Pol. 2013, 81, 4325-379
