Salmonella – objawy, diagnostyka i leczenie

Mimo że salmonellę kojarzymy głównie jako przyczynę problemów żołądkowo-jelitowych, występuje ona w naszym otoczeniu znacznie częściej, niż moglibyśmy przypuszczać. Zanim jednak uznasz, że “Ten problem mnie nie dotyczy”, warto lepiej poznać tę bakterię. To właśnie ona może zniszczyć Twój upragniony urlop w egzotycznych rejonach świata.

Co to jest Salmonella?

Salmonella to rodzaj bakterii, który obejmuje wiele różnych serotypów odpowiedzialnych za zakażenia u ludzi i zwierząt. Należy do rodziny Enterobacteriaceae i charakteryzuje się pałeczkowatym kształtem. Te mikroorganizmy są gram-ujemne, co oznacza, że nie zatrzymują barwnika w trakcie klasycznego barwienia metodą Grama stosowanego przy przygotowywaniu preparatów mikroskopowych, a ich ściana komórkowa jest cienka i złożona z kilku warstw. Salmonella ma zdolność poruszania się dzięki obecności rzęsek, które umożliwiają jej przemieszczanie w środowisku wodnym lub na wilgotnych powierzchniach.

Wyróżnia się dwa główne gatunki:

•     Salmonella enterica,
•     Salmonella bongori.

Przy czym ten pierwszy jest bardziej powszechny i związany z większością przypadków zakażeń u ludzi. Ponadto, w obrębie każdego gatunku wyróżnia się liczne typy serologiczne, ponad 2500, o zróżnicowanej wrażliwości na warunki środowiskowe i tym samym zdolności do  przetrwania w glebie i wodzie, a także w żywności mrożonej.

Niektóre szczepy bakterii z rodzaju Salmonella, takie jak te wywołujące dur brzuszny, mogą być szczególnie groźne dla zdrowia człowieka. Bakterie te są fakultatywnymi beztlenowcami. Potrafią przeżyć zarówno w środowiskach tlenowych, jak i beztlenowych. Ta cecha pozwala im adaptować się do różnych warunków środowiskowych oraz organizmów gospodarzy. Naturalnym miejscem bytowania tych bakterii jest przewód pokarmowy zwierząt hodowlanych i dzikich. Rozumienie biologicznej struktury i funkcji tych patogenów jest kluczowe dla opracowywania skutecznych strategii diagnostycznych oraz terapeutycznych w walce z chorobami przez nie wywoływanymi.

Zatrucie pałeczką Salmonella

Salmonelloza, to infekcja bakteryjna wywoływana przez bakterie z rodzaju Salmonella. Choroba ta jest wynikiem przedostania się tych patogenów do przewodu pokarmowego człowieka, gdzie zaczynają się namnażać i powodować stan zapalny. Salmonella to bakteria o pałeczkowatym kształcie, która może przetrwać w różnych warunkach środowiskowych dzięki swojej zdolności adaptacyjnej. Zakażenia Salmonellą są częstym problemem zdrowotnym na całym świecie, szczególnie w krajach rozwijających się, gdzie dostęp do czystej wody i odpowiednich standardów higieny bywa ograniczony.

Do zakażeń dochodzi najczęściej poprzez spożycie skażonej żywności (podczas transportu, produkcji, magazynowania i sprzedaży) lub kontakt z zakażonymi zwierzętami oraz skażone sprzęty kuchenne, maszyny w przetwórniach mięsa i wędlin. W dużych skupiskach ludzi (szpitale, domy opieki) zakażenie może się szerzyć także drogą kontaktu lub powietrzną. Kiedy pałeczki rodzaju Salmonella dostaną się do organizmu, osiedlają się głównie w jelicie cienkim, co prowadzi do poważnych zaburzeń funkcjonowania układu pokarmowego oraz ogólnego pogorszenia stanu zdrowia osoby dotkniętej chorobą.

Salmonelloza jest jednym z najpowszechniej występujących rodzajów zatruć pokarmowych i wymaga szybkiej diagnostyki oraz podjęcia stosownych działań medycznych celem opanowania rozwoju choroby i minimalizacji jej skutków dla zdrowia publicznego.

Jakie są czynniki ryzyka zakażenia Salmonellą

Zakażenie bakterią z rodzaju Salmonella stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, zwłaszcza w przypadku osób o osłabionej odporności. Istnieje kilka czynników ryzyka, które mogą zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia zakażeń Salmonellą:

1. Skażona żywność – produkty takie jak surowe mięso, jaja czy niepasteryzowane mleko często bywają nosicielami pałeczek Salmonella. Niedostateczne gotowanie lub smażenie tych produktów może prowadzić do ich konsumpcji w stanie umożliwiającym rozwój choroby.
2. Kontakt z zakażonymi zwierzętami –  drób, bydło oraz gady mogą być nosicielami Salmonelli, co stwarza ryzyko przeniesienia się bakterii na ludzi poprzez bezpośredni kontakt lub przez środowisko otaczające te zwierzęta.
3. Higieny osobista – niewłaściwe mycie rąk po kontakcie z potencjalnymi źródłami infekcji znacznie zwiększa szanse na rozwój salmonellozy. Dlatego regularne i dokładne mycie rąk to jeden z kluczowych elementów profilaktyki zapobiegającej tej chorobie.
4. Podróże – osoby podróżujące do krajów o niskich standardach sanitarnych także znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka. W takich miejscach dostęp do czystej wody bywa ograniczony, a warunki przechowywania żywności często odbiegają od norm europejskich, co sprzyja rozwojowi różnych patogenów.

Jakie są objawy zakażenia Salmonellą

Zakażenie bakterią z rodzaju Salmonella może przebiegać różnorodnie, ale często zaczyna się od nagłego pogorszenia samopoczucia.

Typowe objawy zakażenia salmonellą obejmują:

1. Gorsze samopoczucie i osłabienie – często osoby dotknięte chorobą odczuwają ogólne osłabienie oraz bóle mięśniowe i stawowe.
2. Ból brzucha – potrafi być bardzo uciążliwy i przypominać skurcze.
3. Biegunka –  jest jednym z najbardziej charakterystycznych sygnałów świadczących o problemach z układem pokarmowym.
4. Gorączka – może być umiarkowana lub wysoka i zazwyczaj wiąże się ze stanem zapalnym wywołanym przez patogeny w organizmie.
5. Wymioty – mogą prowadzić do odwodnienia, dlatego ważne jest regularne uzupełnianie płynów w diecie podczas trwania choroby.

Warto zauważyć, że czasami zakażenie Salmonellą może przebiegać bezobjawowo lub mieć łagodniejszy przebieg u zdrowych osób dorosłych. Jednak dla dzieci, osób starszych czy tych z osłabionym układem odpornościowym ryzyko poważniejszych komplikacji jest znacznie większe.

Niektóre szczepy bakterii z rodzaju Salmonella, takie jak te odpowiedzialne za dur brzuszny, mogą powodować, że pacjent będzie wymagał hospitalizacji i specjalistycznego leczenia farmakologicznego.

Jak przebiega leczenie zakażenia Salmonellą

Leczenie zakażeń bakterią z rodzaju Salmonella zależy od stopnia nasilenia objawów i ogólnego stanu zdrowia pacjenta. W przypadku łagodnych form choroby, które mogą wystąpić po spożyciu skażonej żywności, najważniejsze jest odpowiednie nawodnienie organizmu. Pałeczki Salmonelli, powodujące biegunkę oraz wymioty, prowadzą do szybkiej utraty płynów, co może skutkować zaburzeniami wodno-elektrolitowymi.

W takich sytuacjach zaleca się picie dużej ilości wody lub specjalnych roztworów nawadniających dostępnych w aptekach. Ważne jest również unikanie napojów zawierających kofeinę czy alkohol, które mogą dodatkowo obciążać organizm.

Podczas rekonwalescencji ważne jest stosowanie lekkostrawnej diety opartej na gotowanych warzywach i chudym mięsie drobiowym bez dodatku tłuszczu czy ostrych przypraw, które mogłyby podrażnić jelita dotknięte stanem zapalnym spowodowanym przez bakterie z rodzaju Salmonella.

Leczenie poważnych przypadków zakażenia

Jeśli zakażenie Salmonellą ma charakter bardziej poważny i towarzyszy mu wysoka gorączka oraz silne bóle brzucha, konieczna może być interwencja medyczna. W przypadku ciężkich infekcji farmakologiczne leczenie antybiotykami jest niezbędne do zahamowania rozwoju choroby.

Diagnostyka zakażeń wymaga przeprowadzenia odpowiednich badań laboratoryjnych jak pobranie próbek kału lub pobranie krwi pacjenta. Pozwala to na identyfikację obecności patogenów i określenie ich wrażliwości na różne antybiotyki.

Niekiedy konieczny jest pobyt w szpitalu, zwłaszcza gdy występuje ryzyko powikłań związanych z chorobami przewlekłymi lub osłabionym układem odpornościowym. Opieka szpitalna zapewnia monitorowanie stanu zdrowia chorego oraz możliwość podawania leków dożylnych w razie potrzeby.

Salmonella u dzieci

Salmonella u dzieci jest szczególnie niebezpieczna, biorąc pod uwagę ich delikatny układ odpornościowy i mniejszą masę ciała, co sprawia, że szybciej mogą się odwodnić. Dzieci często są bardziej narażone na kontakt z bakteriami ze względu na swoje naturalne zachowania eksploracyjne i skłonność do wkładania rąk oraz przedmiotów do ust.

Objawy zakażenia Salmonellą u dzieci mogą mieć znacznie cięższy przebieg niż u dorosłych. Oprócz gorączki i wymiotów, częstym symptomem jest również biegunka o wodnistym charakterze. Może jej towarzyszyć silny ból brzucha oraz ogólne osłabienie. W niektórych przypadkach dochodzi nawet do krwawych stolców. Ponadto pałeczki Salmonella mogą przedostać się przez barierę jelitową do krwi i w narządach wewnętrznych powodować zmiany chorobowe: ropnie (w tym stawów i kości), zapalenie dróg żółciowych, płuc, opon mózgowo-rdzeniowych, posocznicę.

Aby zapobiec rozwojowi poważniejszych komplikacji, takich jak sepsa czy zapalenie stawów poinfekcyjne, niezwykle istotna jest szybka reakcja opiekunów oraz konsultacja z lekarzem pediatrą. W sytuacjach wymagających natychmiastowej pomocy medycznej zaleca się hospitalizację dziecka.

Jakie badanie wykonać w celu wykrycia Salmonella?

W przypadku podejrzenia zakażenia Salmonellą niezbędne jest przeprowadzenie specjalistycznych badań, które pozwolą na dokładną diagnozę i skuteczne leczenie. Materiałem do badań laboratoryjnych zwykle są próbki kału i krwi, rzadziej mocz, ropa, płyn mózgowo-rdzeniowy, a w sytuacjach wątpliwych mogą być wykonywane inne, dodatkowe badania.

1.   Posiew kału: Jest to jedno z najczęściej wykonywanych badań przy podejrzeniu salmonellozy. Umożliwia ono wykrycie obecności pałeczek Salmonella poprzez hodowlę bakterii w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych. Wyniki posiewu mogą dostarczyć informacji o rodzaju serotypu odpowiedzialnego za infekcję oraz jego podatności na antybiotyki.
2.   Badanie serologiczne: Polega na analizie surowicy krwi pacjenta w celu wykrycia przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom Salmonella. Choć mniej powszechna niż posiew, metoda ta może być użyteczna w przypadkach przewlekłych lub nietypowych przebiegów choroby.
3.   Test PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy): Nowoczesny test genetyczny pozwala na szybkie i precyzyjne zidentyfikowanie materiału genetycznego bakterii w próbce pacjenta. Jego zaletą jest wysoka czułość i szybkość uzyskiwania wyników, co przyspiesza proces diagnostyczny.
4.   Hemokultura: W sytuacjach ciężkich zakażeń zaleca się wykonanie hemokultury, czyli badania krwi pod kątem obecności patogenów w krwiobiegu pacjenta. Jest to szczególnie ważne u osób z obniżoną odpornością lub cierpiących na inne schorzenia przewlekłe.
5.   Biopsja jelita: W rzadkich przypadkach, gdy objawy utrzymują się mimo leczenia lub występują komplikacje żołądkowo-jelitowe, lekarze mogą zdecydować o wykonaniu biopsji jelita celem oceny stanu błony śluzowej i wykluczenia innych poważnych chorób.
   

Każde z tych badań ma swoje unikalne zastosowania i powinno być dobierane indywidualnie przez lekarza prowadzącego zgodnie z klinicznym obrazem choroby oraz stanem zdrowia pacjenta.

Najczęściej zadawane pytania dotyczące Salmonelli

Gdzie mogę kupić posiew kału?

Posiew kału możesz wygodnie zamówić online w e-sklepie badaj.to lub bezpośrednio w punkcie pobrań badaj.to Laboratoria Medyczne.

Gdzie mogę zrealizować bakteriologiczny posiew kału?

Badanie możesz zrealizować bez skierowania w laboratoriach badaj.to, oddając próbkę w jednym z wielu punktów pobrań badaj.to Laboratoria Medyczne – dostępnych na terenie Polski. Wolisz uniknąć wychodzenia z domu? Skorzystaj z mobilnego punktu pobrań badaj.to, który dojedzie pod wskazany adres (usługa świadczona na określonym terenie).

Czy można zarazić się Salmonellą od drugiego człowieka?

Tak. Choć nie jest to częste, możliwe jest przeniesienie bakterii drogą fekalno-oralną, np. przez kontakt z brudnymi rękami lub wspólne korzystanie z toalety.

Ile trwa zatrucie Salmonellą?

Większość przypadków ustępuje samoistnie w ciągu 4–7 dni, ale osłabienie i problemy jelitowe mogą się utrzymywać dłużej.

Czy zakażenie Salmonellą może przebiegać bezobjawowo?

Tak, niektóre osoby (szczególnie z prawidłową odpornością) mogą być nosicielami i nie wykazywać objawów.

Czy jedzenie surowych jajek jest bezpieczne?

 Nie. Surowe jajka mogą być źródłem Salmonelli, zwłaszcza jeśli skorupka została wcześniej zanieczyszczona. Ryzyko wzrasta, jeśli jajka są nieprawidłowo przechowywane lub pochodzą z niepewnego źródła.

 Czy Salmonella może być w lodach lub deserach?

 Tak – szczególnie w domowych lodach, tiramisu, kremach czy sernikach na zimno, jeśli przygotowano je z użyciem surowych jaj.

 

Podsumowanie

Podsumowując, kluczowe jest wczesne rozpoznanie przyczyny objawów takich jak gorączka, wymioty czy biegunka oraz szybkie podjęcie odpowiednich kroków diagnostycznych i terapeutycznych. Wybór metod badawczych powinien być dostosowany do indywidualnego przypadku, aby skutecznie zidentyfikować źródło infekcji i wdrożyć właściwe leczenie. Posiew kału pozostaje złotym standardem w identyfikacji bakterii Salmonella, jednak nie należy zapominać o innych dostępnych opcjach, które mogą okazać się nieocenione w powikłanych przypadkach. Pamiętajmy również o roli profilaktyki. Staranna higiena rąk oraz unikanie potencjalnie skażonej żywności są najlepszymi sprzymierzeńcami w walce z tą bakterią.

Bibliografia:

1. Magdzik W., Naruszewicz-Lesiuk D., Zieliński A.: Choroby zakaźne i pasożytnicze – epidemiologia i profilaktyka. Α-medica press 2007
2. Przondo-Mordarska A.: Procedury diagnostyki mikrobiologicznej w wybranych zakażeniach układowych. Continuo 2004
3. Socha J.: Gastroenterologia praktyczna. PZWL 1999
4. Ernest Kuchar, Salmonella – objawy, leczenie, zapobieganie zatruciu, mp.pl
5. Nowakowska A., Demkow U., Podsiadły E.: Zakażenia przewodu pokarmowego w XXI wieku w Polsce i na świecie. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 2021 75(1), 48-57.