Borelioza jest wieloukładową chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie Borrelia burgdorferi sensu lato, przenoszone na człowieka przez kleszcze pospolite (Ixodes ricinus). Badania laboratoryjne kleszczy wykazały, że średnio 30% populacji kleszczy może być nosicielami bakterii Borrelia burgdorferi sensu lato – ta liczba się waha w zależności od regionu. W Polsce występuje 19 gatunków kleszczy i co roku rozpoznaje się ponad 20 tys. przypadków boreliozy. Niestety przeciwko boreliozie nie ma szczepionki, a jej przechorowanie nie daje trwalej odporności.
Spis treści
Gdzie żyją kleszcze?
Kleszcze są bardzo odporne na niekorzystne warunki środowiskowe i rozmnażają się z dużą łatwością. W województwach, które są bardziej zalesione diagnozuje się więcej przypadków boreliozy i kleszczowego zapalenia mózgu. Musimy pamiętać, że kleszcze atakują nie tylko osoby pracujące w leśnictwie lub rolnictwie, ale także na grzybiarzy i spacerowiczy. Coraz częściej kleszcza można złapać także w mieście. Kleszcze nie żyją bowiem w koronach drzew, ale w zaroślach, trawach i krzewach na wysokości do 1,5 metra. Dlatego zagrażają nam również podczas spacerów w parkach i wypoczynku na miejskich skwerach.
Niestety zmiany klimatyczne w naszym regionie sprzyjają zwiększeniu liczebności kleszczy. Zimy są coraz cieplejsze, a po ciepłej zimie, może ich być dużo więcej niż po mroźnej.
Jak można się zarazić boreliozą?
Bakterie wywołujące boreliozę (Borrelia burgdorferi sensu lato) żyją w jelitach kleszczy. Kiedy kleszcz przyssie się do ofiary i żeruje bakterie intensywnie mnożą się w jego jelicie a stamtąd przedostają się do ślinianek. Wraz ze śliną kleszcza nosiciela bakterie przedostają się do naszego krwioobiegu. Na to jednak by bakterie trafiły do naszej krwi potrzeba trochę czasu, dlatego przyjmuje się, że usunięcie kleszcza przed upływem doby od ukąszenia zapobiega zakażeniu boreliozą.
Boreliozą nie można się zarazić od osoby chorej, ani od chorego psa czy kota.
Jak usunąć kleszcza?
Nie wolno kleszcza wyrywać, wykręcać ani smarować tłuszczem. Podczas gwałtownego usuwania łatwo oderwać jego odwłok a główka zostanie wczepiona w skórę. Smarowanie tłuszczem albo spirytusem spowoduje, że kleszcz zacznie się dusić i wymiotować – bakterie szybciej trafią do naszej krwi. Kleszcza należy usunąć specjalnymi szczypcami, które można kupić w każdej aptece za ok. 20 złotych.
Objawy fazy wczesnej boreliozy miejscowej
Borelioza w początkowym stadium rzadko daje objawy kliniczne, dlatego po ukąszeniu musimy być czujni. Musimy pamiętać, że skuteczność leczenia zależy od wczesnego rozpoznania boreliozy i podania odpowiednich antybiotyków. Do wczesnego rozpoznania boreliozy służy test LymeDetect, który pozwala na wykrycie choroby już 7-21 dni po ukąszeniu.
Najczęściej występującym (aż u 80% chorych) i najbardziej typowym objawem jest rumień wędrujący (EM). Rumień zwykle pojawia się ok. 7-10 dni po ukąszeniu. Pozostałe, częste objawy są zwykle nieswoiste, i mogą przypominać grypę: zmęczenie, gorączka, dreszcze, bóle mięśni, zawroty i bóle głowy.
W przypadku boreliozy rozsianej występują objawy ze strony innych narządów: porażenie nerwów czaszkowych (często widoczne jako porażenie połowy twarzy), bóle i problemy z sercem, zapalenie stawu (zazwyczaj kolanowego), ból i sztywność karku, przewlekły ból mięśni a nawet zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Jak wygląda rumień wędrujący?
Rumień wędrujący występuje na skórze w miejscu po ugryzieniu przez kleszcza. Jest to owalna lub okrągła plamka, otoczona białym pierścieniem, wokół którego biegnie kolejny, tym razem czerwony pierścień. Z upływem czasu jego średnica rośnie. Rumień wędrujący pojawia się ok. 7-10 dnia po ukąszeniu. Ale w oparciu o obserwacje kliniczne przyjmuje się, że może się pojawić u osoby zakażonej Borrelia burgdorferi od 6 do 60 dni od ukąszenia. Rumień wędrujący zawsze oznacza boreliozę, jednak jego brak boreliozy nie wyklucza! U 20% zakażonych boreliozą nie występuje bowiem rumień wędrujący! W przypadku dzieci rumień wędrujący pojawia się tylko u 10% zakażonych.
Jak rozpoznać boreliozę?
Boreliozę lekarz diagnozuje na podstawie objawów klinicznych razem z wynikami badań laboratoryjnych. Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych zaleca dwuetapową strategię diagnostyki laboratoryjnej boreliozy – przesiewowy test metodą ELISA, w którym oznaczamy przeciwciała przeciw boreliozie w klasach IgM i IgG oraz wysokospecyficzny test potwierdzenia metodą Western-Blot (immunoblot). Testy ELISA są wysokoczułe, dlatego negatywny wynik nie wymaga potwierdzenia metoda Western-Blot. Potwierdzenia metodą Western-Blot wymagają tylko wyniki wątpliwe lub dodatnie met. ELISA. W testach ELISA ryzyko wyników fałszywie ujemnych jest znikome. Wysoka specyficzność testów Western-Blot pozwoli odpowiedzieć na pytanie, czy przeciwciała obecne w surowicy są efektem kontaktu z krętkami Borrelia. Pamiętajmy, iż przeciwciała po przebytej i leczonej boreliozie mogą utrzymywać się długo we krwi, ponieważ są wyrazem pamięci immunologicznej organizmu a nie choroby.
Test LymeDetect
Testem, który pozwala na wczesne wykrycie boreliozy, bo zaledwie po 7 dniach od zakażenia jest test LymeDetect. Test ten pozwala określić jednocześnie odpowiedź humoralną i komórkową na boreliozę. Odpowiedź humoralna oznacza, że organizm ugryzionego produkuje przeciwciała typowe dla boreliozy. Odpowiedź komórkową obserwujemy, kiedy we próbce krwi możemy zauważyć obecność limfocytów T. Limfocyty T pojawiają się we krwi ugryzionego przez kleszcza już w pierwszym tygodniu od ugryzienia. Test LymeDetect to badanie, które pozwala oznaczyć jednocześnie przeciwciała borelizoy w klasie IgG, przeciwciała w klasie IgM oraz limfocyty T. Jest on bardziej czułe niż tradycyjnie stosowane w diagnostyce boreliozy testy serologiczne (73,53% czułości w czasie poniżej 21 dni od ukąszenia; w testach serologicznych czułość w tym okresie wynosi 48,53%).
Do badań w kierunku boreliozy potrzebna jest krew pobrana z żyły łokciowej. Do badania nie trzeba być na czczo i można je wykonać o dowolnej porze dnia.
Chory na boreliozę zażywa antybiotyki przez 2 do 4 tygodni. Długość antybiotykoterapii ustala lekarz m.in. na podstawie nasilenia objawów choroby. Najskuteczniejszymi antybiotykami stosowanymi w leczeniu boreliozy są tetracykliny, w tym doksycyklina oraz minocyklina, penicyliny, cefalosporyny i metronidazol.
Leczenie boreliozy
Skuteczność leczenia zależy od wczesnego rozpoznania boreliozy, dlatego tak ważne jest wczesne potwierdzenie choroby badaniami laboratoryjnymi (test LymeDetect, ELISA lub Western-Blot). Poza leczeniem antybiotykami borelioza zwykle wymaga miesięcy rehabilitacji i leczenia wspomagającego. Objawy boreliozy mogą się bowiem utrzymywać u osób wyleczonych nawet kilka miesięcy po zakończeniu antybiotykoterapii, u osób wyleczonych.
Borelioza przewlekła
Nieleczona borelioza przechodzi w fazę przewlekłą. Przewlekłą boreliozę można jest stwierdzić po 12 miesiącach utrzymywania się objawów. Najgroźniejsze powikłania obejmują objawy neurologiczne, stawowe i sercowe. Przewlekłą boreliozę jest bardzo trudno wyleczyć.
