Niedobór folianów – przyczyny, skutki, badania i leczenie

Foliany czyli witamina B12 (kobalamina) i B9 (kwas foliowy) są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania układu krwiotwórczego i nerwowego metabolizmu energetycznego oraz prawidłowego rozwoju komórek. Foliany są dostarczane do organizmu z pokarmem, a jako rozpuszczalne w wodzie są z niego łatwo usuwane wraz z moczem. Niedobór folianów może prowadzić do szeregu problemów zdrowotnych np. anemii megaloblastycznej, zaburzeń neurologicznych czy zaburzeń depresyjnych.

Niedobór folianów może mieć różnorodne przyczyny. Najczęściej powodem jest spożywanie niewystarczającej ilości pokarmów bogatych w foliany. Ponadto powodem niedoborów może być  upośledzenie wchłaniania folianów w wyniku: chorób w obrębie jelit (np. celiakia, niedokrwistość Addisona Biermera), alkoholizmu, ciąży i laktacji oraz zażywania leków. U osób dorosłych niedobór folianów może dać widoczne objawy dopiero po kilku miesiącach bądź nawet latach.

Przyczyny niedoboru kobalaminy (witaminy B12)

Z niedoborem witaminy B12 mogą się borykać osoby na diecie bezmięsnej – wegetarianie i weganie. To dlatego, że witamina B12 jest obecna głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego, takich jak mięso, ryby, jaja, mleko i jego przetwory. Natomiast w przypadku osób starszych wraz z wiekiem zmniejsza się zdolność organizmu do wchłaniania i przyswajania tej witaminy. Do niedoboru B12 mogą się przyczyniać również zaburzenia trawienia (które mogą występować w starszym wieku), choroba alkoholowa i niektóre leki. Zazwyczaj niedobór witaminy B12 objawia się dość późno od zaistnienia danej przyczyny niedoboru . Dzieje się tak, gdyż w wątrobie magazynowane są spore ilości witaminy B12 mogące wystarczyć na lata.

Złe wchłanianie witaminy B12 może być spowodowane niedoborem czynnika Castle’a – białka wytwarzanego głównie przez komórki okładzinowe śluzówki żołądka, które umożliwia wchłanianie wit. B12. Zaburzenia w produkcji tego białka mogą wystąpić w wyniku zaburzeń autoimmunologicznych (np. choroby Addisona Biermera) lub u pacjentów po resekcji żołądka.

Nieprawidłowe przyswajanie kobalaminy (wit.B12) w jelicie cienkim często jest spowodowane celiakią,  chorobą Leśniowskiego Crohna, zespołem jelita drażliwego lub u pacjentów po resekcji jelita cienkiego.

Przyczyny niedoboru kwasu foliowego (witaminy B9)

U osób zdrowych najczęstszym powodem niedoboru kwasu foliowego jest niewłaściwa dieta, bogata w produkty wysokoprzetworzone, a uboga w świeże warzywa i owoce. U kobiet w ciąży i karmiących naturalnie zapotrzebowanie na wit. B9 jest zwiększone i brak suplementacji może prowadzić do jej niedoboru. Podobnie jak w przypadku witaminy B12, przyczyną niedoboru kwasu foliowego mogą być alkoholizm i upośledzenie wchłania w jelicie cienkim związane z chorobami (np. z celiakią). Ponadto przyjmowanie leków stosowanych w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów (metotreksat) może zwiększyć ryzyko niedoboru folianów.

Badania z krwi wit. B12 i wit.B9

Podstawowym badaniem jest morfologia krwi 25 parametrów.  Zarówno w przypadku w anemii spowodowanej niedoborem witaminy B12, jak i niedoborem kwasu foliowego, w obrazie krwi zauważymy niższe stężenie hemoglobiny oraz obniżoną liczbę czerwonych krwinek. Natomiast czerwone krwinki mają nieprawidłowo duży rozmiar. Zmianie ulega również kształt i objętość krwinek czerwonych, która wzrasta (podwyższone MCV w morfologii). Liczba białych krwinek (leukocytów) i płytek krwi również może być obniżona.

W przypadku podejrzenia niskiego poziomu lub niedoboru witamin B12 lub B9 również, wystarczy zrobić badanie krwi. Laboratorium oznaczy ich stężenie w próbce krwi żylnej, a wynik jest zwykle gotowy tego samego dnia.

Jak podnieść poziom witaminy B12?

Pacjenci, u których niedobór spowodowany jest dietą powinni przyjrzeć się swojej diecie i jeśli to możliwe włączyć do menu  produkty bogate w kobalaminę – mięso, ryby, jaja, mleko i produkty mleczne. Często zaleca się u nich suplementację wit. B12 w tabletach, najlepiej w formie dobrze przyswajalnej metylokobalminy, w dawce określonej przez lekarza. W niektórych przypadkach, zwykle u pacjentów z zaburzeniami wchłaniania i u osób z bardzo niskim poziomem wit. B12 konieczne mogą być zastrzyki z witaminą B12.

Jak poprawić poziom kwasu foliowego?

W przypadku niewielkiego niedoboru kwasu foliowego dobrze jest częściej spożywać warzywa liściaste (szpinak, jarmuż, sałata), brokuły, awokado, cytrusy, orzechy, nasiona i pełnoziarniste produkty. Ponadto kwas foliowy osoby zdrowe, planujące ciążę, ciężarne i matki karmiące, mogą suplementować w bezpiecznej dawce 0,4 mg/ dziennie. Taka dawka nie wywołuje żadnych skutków ubocznych i suplementację można kontynuować przez wiele miesięcy, a nawet lat. Suplementacja w przypadku pacjentów z zaburzeniami wchłaniania powinna być skonsultowana z lekarzem.

Konsekwencje zdrowotne niedoboru witaminy B12

Niedobór witaminy B12 może prowadzić do anemii makrocytarnej, co oznacza, że czerwone krwinki są większe i mniej dojrzałe niż u osób bez niedoboru B12. Objawy mogą obejmować osłabienie, zmęczenie, bladość skóry, duszność i kołatanie serca. Odmianą anemii makrocytarnej jest anemia megaloblastyczna w przebiegu której dodatkowo zachodzą zmiany w szpiku kostnym, a w morfologii krwi obserwujemy zmienioną liczbę białych krwinek i płytek krwi z często również zmienioną objętością.

Niedobór witaminy B12 prowadzi również do zaburzeń ze strony układu nerwowego – neuropatii – objawiającej się mrowieniem, drętwieniem lub/i pieczeniem dłoni i stóp, w zaawansowanych przypadkach może dojść do poważnych uszkodzeń nerwów. Pacjenci skarżą się także na zaburzenia równowagi, zaburzenia koordynacji ruchowej, problemy z pamięcią i koncentracją, obniżenie nastroju i stany depresyjne oraz drażliwość.

W skrajnych przypadkach może dojść u pacjenta do splątania, apatii, otępienia czy nawet halucynacji i stanów psychotycznych.

Konsekwencje zdrowotne niedoboru kwasu foliowego, czyli witaminy B9

Niedobór kwasu foliowego podobnie jak niedobór witaminy B12 prowadzi do anemii makrocytarnej. W przypadku ciężarnych kobiet, niedobór kwasu foliowego, jest zagrożeniem dla rozwijającego się płodu szczególnie w pierwszym trymestrze, dlatego ważne jest sprawdzenie stężenia kwasu foliowego w okresie planowania ciąży. W przypadku jego niedoboru wzrasta ryzyko wad wrodzonych u płodu, zwłaszcza wad cewy nerwowej, takich jak rozszczep kręgosłupa (szczelina w odcinku kręgowym) lub anencefalii (nieprawidłowy rozwój mózgu).

Pacjenci z niedoborem kwasu foliowego mogą również zauważyć u siebie podrażnienie języka i jamy ustnej (np. owrzodzenia w jamie ustnej, pęknięcia w kącikach ust), a także łamliwość paznokci.

Leczenie niedoborów folianów i wit. B12

W przypadku podejrzenia niedoboru witamin B12 lub kwasu foliowego, zalecamy skonsultowanie się z lekarzem, który dokładnie oceni sytuację i zaleci odpowiednie leczenie dostosowane do indywidualnych potrzeb. Mniejsze niedobory folianów łatwo jest uzupełnić poprzez odpowiednią dietę i przez ich doustną suplementację. Dawkowanie i czas trwania suplementacji zależą od indywidualnych potrzeb i wskazań lekarza.

W przypadku poważnych niedoborów witaminy B12 lekarz zaleci jej podanie w formie zastrzyków.

Niedokrwistość oraz zwiększoną objętość krwinek czerwonych związaną z niedoborem folianów lub witaminy B12 często wykrywamy w czasie rutynowego badania morfologii krwi. Dlatego warto pamiętać o profilaktycznych badaniach krwi.

Przeczytaj także Anemia niejedno ma imię, czyli 6 rodzajów anemii