Nietolerancja laktozy – przyczyny, objawy, leczenie i dieta

W sklepach coraz częściej możemy kupić mleko bez laktozy, ser bez laktozy, masło bez laktozy. Mleko, jogurty i inne wyroby mleczne z laktozą nie stanowią żadnego zagrożenia dla osób zdrowych, ale są niewskazane u osób z nietolerancją laktozy. Co to jest laktoza? Czym jest nietolerancja laktozy i jak ją zdiagnozować?

Co to jest laktoza?

Laktoza to dwucukier występujący w produktach mlecznych. Osoby zdrowe nie mają problemu z jego trawieniem, natomiast u osób z nietolerancją laktozy po spożyciu mleka lub jego przetworów pojawiają się dolegliwości ze strony układu trawienia.

Co to jest nietolerancja pokarmowa?

Nietolerancja pokarmowa to nadwrażliwość na składnik pokarmowy, który jest tolerowany przez innych ludzi. Może się pojawić zarówno u dzieci jak i u osób dorosłych. Nietolerancja pokarmowa często jest mylona z alergią pokarmową. Alergia pokarmowa może bezpośrednio zagrażać naszemu życiu – może spowodować wstrząs anafilaktyczny, który może być śmiertelny. Nietolerancja powoduje zaś chwilowe dolegliwości zwykle ze strony układu pokarmowego. Nieleczona nietolerancja pokarmowa może jednak powodować różne problemy zdrowotne, takie jak zaburzenia pracy układu odpornościowego i niska odporności organizmu.

Laktoza i laktaza

Spożyta laktoza jest rozkładana w jelicie cienkim przez enzym trawienny o nazwie laktaza. To w jelicie cienkim laktoza jest rozbijana na mniejsze cząsteczki, które mogą przedostać się do krwioobiegu. Tak to działa u osób zdrowych. Jeśli laktazy w jelicie cienkim jest za mało to nie rozbita laktoza przechodzi dalej, do jelita grubego, gdzie bakterie jelitowe próbują sobie z nią poradzić rozkładając ją na kwas mlekowy, dwutlenek węgla, wodór, metan i wodorotlenki – stąd wzdęcia i gazy. W produktach spożywczych bez laktozy, laktoza została rozbita na dwa cukry proste glukozę i galaktozę, które zostaną bez problemu strawione przez osoby z nietolerancją laktozy.

Objawy nietolerancji laktozy

Sygnałem, że nasz organizm nie toleruje laktozy mogą być pojawiające się po spożyciu mleka i jego przetworów. Wzdęcia, gazy, nudności, bóle brzucha, kolka, uczucie pełności lub przelewania w jelitach, biegunki nie powinny towarzyszyć piciu mleka.

Przyczyny nietolerancji laktozy

Najwięcej laktazy mamy we wczesnym dzieciństwie, czyli wtedy gdy mleko matki jest naszym głównym pokarmem. Z czasem, gdy nasza dieta jest coraz bardziej różnorodna poziom laktazy się obniża. Spadek poziomu laktazy związany z wiekiem to nietolerancja pierwotna (hipolaktazja), która jest najczęstszą przyczyną nietolerancji laktozy. Jedynie około 10% pacjentów z hipolaktazją ma jakiekolwiek objawy gastryczne. Poziom laktazy zaczyna spadać ok. 2. roku życia, dlatego gdy dziecko nie chce pić mleka, skarży się na bóle brzucha warto sprawdzić czy to nietolerancja laktozy jest tego przyczyną. Najczęściej jednak objawy nietolerancji obserwujemy u nastolatków i młodych dorosłych. W Polsce nawet 4 na 10 dorosłych może nie tolerować laktozy.

Wtórna nietolerancja laktozy, powstaje w wyniku uszkodzenia kosmków jelitowych i jest często rozpoznawana u pacjentów z niedawno zdiagnozowaną celiakią u chorych, którzy nie przestrzegają diety bezglutenowej. Uszkodzone kosmki jelitowe nie produkują laktazy stąd nietolerancja. Dodatkowo występują wtedy problemy z wchłanianiem pokarmów z jelit. Przy stosowaniu diety bezglutenowej w celiakii po około 2-3 miesiącach kosmki jelitowe ulegają odnowieniu i można znów spożywać nabiał. Przy chorobach wpływających na kosmki jelitowe oraz całą błonę śluzową jelit takich jak: Choroba Leśniewskiego-Crohna, pasożyty, mukowiscydoza oraz różnego rodzaju zapalenia również może wystąpić nietolerancja laktozy.

Genetycznie uwarunkowany brak aktywności laktazy wskutek mutacji genu LCT (alaktazja), występuje bardzo rzadko i rozpoznawany jest u noworodków w pierwszych dniach życia. Tylko ten rodzaj nietolerancji oznacza bezwzględną i całkowitą rezygnację z nabiału i produktów mlecznych.

Które produkty bez laktozy warto kupić?

Najwięcej laktozy mają mleko, śmietana, serek typu wiejskiego, jogurty i kefiry oraz lody. Po te produkty w wersji bez laktozy powinny sięgać osoby w nietolerancją. Śladowe ilości laktozy znajdziemy w serach żółtych typu feta czy mozzarelli (chyba, że składzie mają mleko w proszku, dlatego zwracaj uwagę na skład produktu). Produkty fermentowane takie jak jogurt, kefir czy maślanka mają sporo laktozy, ale bakterie fermentacyjne już ją częściowo rozłożyły. Po ich zjedzeniu dolegliwości nie są tak nasilone jak po takiej samej ilości mleka.

Osoby z nietolerancją laktozy muszą uważać na żywność przetworzoną, której składnikiem może być mleko w proszku albo serwatka. Lepiej zrezygnować z dań gotowych, dań w proszku, sosów, kremów, past kanapkowych, słodyczy, gotowych deserów, ciastek oraz przetworów mięsne jak pasztety czy parówki. Czytanie etykiet ze składem produktu pomoże unikać laktozy w produktach spożywczych.

Czy laktoza szkodzi osobom zdrowym?

NIE. Zdrowym osobom laktoza nie szkodzi. Unikanie laktozy przez osoby zdrowe może doprowadzić do obniżenia produkcji laktazy i do…nietolerancji laktozy. Laktoza wspomaga wchłanianie wapnia z produktów mlecznych. Produkty bez laktozy mają też wyższy indeks glikemiczny, szybciej będziemy po nich głodni. Nie eliminujmy laktozy z diety na wszelki wypadek, bo możemy sobie zaszkodzić.

Jakie badania na nietolerancję laktozy?

Badanie przyczyn nietolerancji laktozy to przede wszystkim wywiad lekarski oraz wodorowy test oddechowy. Zdarza się jednak, że pacjent pomimo negatywnego wyniku testu oddechowego cierpi na nietolerancję laktozy. Wtedy przeprowadzamy badanie pH próbki kału (przy nietolerancji laktozy pH może być obniżone) i doustne testy tolerancji laktozy. Rzadko, ze względu na konieczność biopsji, przeprowadza się bezpośrednie badanie aktywności laktazy w bioptacie błony śluzowej jelita.

Te badania nie pozwalają jednak na określenie czy podłoże nietolerancji jest pierwotne czy wtórne. Na takie różnicowanie pozwalają badania genetyczne. Pozwalają one także określić predyspozycje genetyczną do nietolerancji u osób spokrewnionych.

W praktyce lekarskiej przy początkowej diagnostyce często stosuje się test eliminacji laktozy z diety. Ocenia się wtedy, czy objawy nietolerancji miną po 2 tygodniach stosowania diety. Dalej wykonuje się test prowokacji (dodając ponownie laktozę do diety) w wyniku którego spodziewamy się nawrotów objawów nietolerancji. Dalej stosuje się pozostałe testy potwierdzenia i testy pomocnicze.

Test oddechowy na nietolerancję laktozy

Na początku badania pacjent bierze wdech i po 15 sekundach wydycha powietrze do probówki. Diagnosta bada skład wydychanego powietrza. Następnie pacjent spożywa laktozę i po kilkunastu minutach znów wydycha powietrze do probówki. Diagnosta musi kilkukrotnie zmierzy ilość wodoru w wydychanym przez pacjenta powietrzu, dlatego całe badanie trwa do 3 godzin. W procesie fermentacji niestrawionej laktozy w jelicie grubym powstaje wodór. Wodór przez ściany jelita grubego przedostaje się do krwi, a w wraz z krwią do płuc. Z płuc wodór jest wydychamy razem z powietrzem. W ten sposób można stwierdzić nietolerancję laktozy w teście oddechowym – podwyższona ilość wodoru w wydychanym powietrzu potwierdza nietolerancję laktozy.

Życie z nietolerancją laktozy

Nietolerancji laktozy nie wolno lekceważyć.

Częste biegunki mogą prowadzić do niedożywienia, natomiast całkowita rezygnacja z produktów pochodzenia mlecznego może prowadzić do odwapnienia kości i w konsekwencji do osteoporozy. Inne możliwe powikłania to zespół jelita drażliwego, egzema, astma, nawracające zapalanie zatok, zaburzenia koncentracji. Dlatego przy potwierdzonej nietolerancji sięgajmy po produkty z obniżoną zawartością laktozy. W aptece można kupić laktazę w tabletach –tabletka przed posiłkiem pozwoli nam cieszyć się lodami czy shakiem bez żadnych dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Pamiętaj: Jeśli po spożyciu produktów mlecznych czujesz się źle powiedz o tym swojemu lekarzowi.